مسجد النبی(ص) ولنجک

معرفت و عبادت ، اهداف آفرینش

در آموزه‌های قرآنی برای آفرینش اهداف ابتدایی و میانی و نهایی بیان شده است. هر یک از آن‌ها در حقیقت گامی‌به سوی غایت آفرینش است و در حقیقت لایه‌هایی از حقیقت آفرینش را تبیین و تفسیر می‌کند.از مهم ترین اهدافی که در قرآن برای آفرینش هستی و موجودات آن به ویژه انسان بیان شده است، معرفت و عبادت است. به نظر می‌رسد که این دو رابطه تنگاتنگ و غیر قابل گسستی نسبت به یک دیگر دارند. به این معنا که هر یک می‌تواند مقدمه دیگری باشد .

از این روست که در روایات این معنا مورد تاکید قرار می‌گیرد که از عبادت معرفت می‌روید و از معرفت عبادت بیرون می‌آید. در حقیقت هر یک برایند دیگری با تفاوت‌هایی در کمال ونقصان است. براین اساس از اهل عبادت و معرفت چون آیت الله العظمی‌بهجت رضوان الله تعالی در بسیاری از سخنان خویش به این تعامل عبادت و معرفت اشاره می‌کند و از سالکان راه حقیقت می‌خواهد تا به آن دو اهتمام خاص و ویژه‌‌‌ای داشته باشند و هر چه آموخته عمل کنند تا افزون بر عبادت دانش وعلم دیگر و کامل تری از آن بروید.مراد از این معرفت شناخت کامل از هستی و اهداف آن و دانستن موقعیت انسانی در این هستی و مسئولیت و وظایف وی می‌باشد. اگر انسان بداند که خداوند حکیمی‌هستی را با هدف مشخص آفریده است و انسان بر اساس این هدف مشخص دارای مسئولیت ویژه و خاصی به نام خلافت الهی می‌باشد ، آن گاه با انگیزه و هدف مشخص می‌تواند در زندگی حرکت کند.از نظر قرآن دست یابی به مقام خلافت الهی که هدف از آفرینش انسان می‌باشد، تنها از راه عبادت شدنی است. البته از شرایط این عبادت این است که معرفت درست و کاملی نسبت به هریک از عبادت‌ها داشته باشد و شرایط و مقتضیات آن را مراعات نماید؛ زیرا انسان هر چند به طور طبیعی از ظرفیت خلافت الهی برخوردار می‌باشد و ذات و ماهیت انسانی به گونه ساخته و پرداخته شده است تا بتواند این نقش را ایفا کند ولی دست یابی به تمام ظرفیت و کمال آن زمانی شدنی است که انسان بتواند در مسیر کمالی به درستی گام بردارد و همه شرایط و مقتضیات آن را اعمال کند.خداوند در آیه ۵۴ سوره ذاریات تنها هدف اصلی خلقت را عبادت بیان می‌کند. به این معنا که آفرینش انسان و هستی بر این پایه و مدار است تا همگان خداوند را بنده شوند و عبادت نمایند.در آیه ۱۲ سوره طلاق به نقش معرفت و دانش در حوزه آفرینش توجه می‌دهد و بیان می‌دارد که هدف آفرینش هستی از آسمان‌ها و زمین‌های هفتگانه ، دانش انسان به این معناست که تنها خداوند خدای مطلق و دارای علم مطلق می‌باشد و انسان می‌بایست با تلاش و کوشش خویش از مسیری که بیان می‌شود به این علم مطلق الهی دست یابد و خود متاله شود؛ زیرا بی علم و دانش نمی‌تواند خلافت و ربوبیت طولی را به عهده گرفت.به سخن دیگر، عبادت واقعی در گرو دانش انسان نسبت به آفرینش هستی و اهداف آن می‌باشد تا بتواند در یک فرایند خود را به آن برساند و از دانش مطلق نسبت به همه چیز آگاه شود و سپس با توجه به خواسته‌ها و نیازهای هر موجودی از موجودات هستی آنان را در مسیر کمالی یاری کرده و نقش پرورش آنان را به عهده گیرد.علت این که همه موجودات مسخر انسان شدند و آن را به شکل سجده به نمایش گذاشتند آن است که همه پذیرای این معنا بودند که تنها انسان می‌تواند به عنوان پروردگار طولی و ربوبیت خلافی از خداوند آنان را به سوی عبودیت و آثار آن یعنی متاله شدن سوق دهد.از آن جایی که ماموریت انسان در آیه ۵۴ سوره ذاریات تنها عبادت دانسته شده و از این آیات و برخی دیگر از آیات قرآنی به دست می‌آید که انسان ماموریت و وظیفه دیگری جز عبادت در زندگی خویش ندارد، این مشکل پدید می‌آید که چگونه می‌توان ۲۴ ساعته در تمام عمر به عبادت مشغول شد؟ آیا انسان به طور طبیعی و غریزی و فطری نیازهای دیگری ندارد که می‌بایست بدان بپردازد و انجام دهد؟ مگر نه این است که انسان نخستین انگیزه حرکتی اش چیزی جز خوردن و آشامیدن نیست؟ اگر این گونه است چگونه می‌توان میان عبادت ۲۴ ساعته و تلاش برای تهیه غذا و خوردن و آشامیدن آن جمع کرد؟ آیا این ماموریت به چیز محال و غیر ممکن نیست؟ آیا از این جا نمی‌توان دریافت که عبادت ۲۴ ساعته ماموریت غیر ممکن است و در خواست شریعت و خداوند درخواست باطلی است؟به نظر می‌رسد که معنا و مفهوم درستی از عبادت ارایه نشده است که این گونه مشکل و مساله محال و ممتنع بودن مطرح می‌شود. اگر به آموزه‌های قرآنی و روایی توجه شود و به دقت در معنای آن اندیشه شود به خوبی و اسانی می‌توان دریافت که هر یک از اعمال و رفتارهای غریزی و فطری انسان را می‌توان به عنوان عبادت قرار داد. اگر خداوند می‌گوید که هدف افرینش تنها عبادت است و هیچ کسی نباید جز عبادت کار دیگری بکند به این معناست که انسان‌ها می‌بایست کاری کنند که همه اعمال و رفتار و سکنات ایشان حتی خواب به عنوان عبادت ظهور و بروز کند.به سخن دیگر ، عبادت در کاربرد و فرهنگ قرآنی تنها نماز و روزه و مانند آن نیست بلکه هر کاری که با توجه به هدف خلقت و آفرینش انجام پذیرد چون آمیزش جنسی و خواب و خوردن عبادت تلقی می‌شود. بنابراین ما دو دسته عبادت داریم که یکی همان عبادت و مناسک و ایین‌های صرف و محض عبادی چون نماز وروزه است و دیگر عبادت‌های عمومی‌که شامل خوردن و خو ابیدن و هر عمل دیگری است که در مسیر کمالی و آفرینش و اهداف آن باشد.کسانی که شناخت درست و کاملی از اهداف خلقت و آفرینش دارند می‌دانند که چگونه همه زندگی خویش را عبادت قرار دهند ؛ زیرا می‌دانند که اگر حتی یک لحظه و ساعت از طول شبانه روزشان را به عبادت مشغول نباشند عصیان ورزیده و از عمل به وظیفه و ماموریت اصلی خویش بازمانده اند. این گونه است که با انجام همه اعمال و سکنات خویش در مسیر اهداف الهی آن را به شکل عبادت انجام می‌دهند. از این رفتار در آیات قرآنی به رضای الهی یاد می‌شود. به این معنا که هر کاری که در مسیر هدف خلقت و آفرینش انجام شود، موجب رضایت الهی می‌شود و در حکم اطاعت از خداوند دانسته و موجبات متاله شدن فرد را فراهم می‌آورد.اطاعت از خداوند به معنای اطاعت از آموزه‌های عقلانی مطابق با فطرت سالم و شریعت الهی است که با اطاعت از ولایت خودنمایی می‌کند. بسیاری از کسانی که مدعی اطاعت هستند در عمل لنگ می‌زنند و از ولایت الهی که در اولوالامر ظهور و بروز می‌کند، پیروی نمی‌کنند.

انسان می‌بایست مبنای اطاعت خویش را اطاعت از ولایت قرار دهد. در این مسیر همه اعمال و سکنات و حرکات وی به عنوان عبادت می‌باشد و آثار خویش را به جا می‌گذارد که همان متاله شدن و دست یابی به مقام خلافت الهی است. در مقام خلافت الهی ، عبادت جز خدمت خلق نخواهد بود؛ زیرا خلق الهی همه آفریده‌های خداوند می‌باشند که انسان در مقام ربوبیت طولی می‌بایست کمر به خدمت آن‌ها ببندد و شرایطی را فراهم آورد تا همه موجودات به کمال شایسته و لایق خود برسند.البته برخی گمان برده اند که این سخن مشهور " عبادت جز خدمت خلق نیست" کلامی‌بیرون از دایره آموزه‌های قرآنی و امری در مدار غلو و شعر می‌باشد؛ این در حالی است که این سخن لب و بطن کلامی‌الهی را روشن ساخته است؛ زیرا هدف از آفرینش انسان، معرفت از هستی و خود و عمل عبادی است که زمینه برای متاله شدن را فراهم می‌آورد و انسان را به مقام عبودیتی می‌رساند که کنه و گوهر آن ربوبیت است. ربوبیت طولی انسان که از عبودیت بیرون می‌آید، ناظر به پرورش و خدمت به آفریده‌ها و مخلوقات هستی است. بنابراین می‌توان گفت که عبادت و تکلیف و ماموریت انسان جز دست یابی به مقام خلافت ربوبی از طریق عبودیت خالصانه و خدمت به آفریده‌های الهی نیست.

فرصت رمضانی فرصتی است که به انسان کمک می‌کند تا انسان بتواند خود را در مسیری که خداوند تعریف و تبیین و تعیین نموده است حرکت کند و با تزکیه تقوای الهی را در خود تحقق بخشد و گام‌های بلندی برای شدنی کمالی بردارد.