مسجد النبی(ص) ولنجک

قنـاعت و آثـار آن در زنـدگی

بسنده کردن به اندک خویش به‌ویژه در مصارف اقتصادی، در فرهنگ اصطلاحات اقتصادی اسلام به نام قناعت تعبیر شده است. رضایت به داشته‌ها به دور از هرگونه طمع و حرص، از مهم‌ترین فضایل اخلاقی در حوزه مصرف اقتصادی است؛ زیرا روحیه قناعت موجب می‌شود تا انسان با عفت نفس، به آنچه دارد بسنده کرده و برای چرب و نرم بیشتر، دست نیاز به سوی دیگران دراز نکند و دچار خفت و خواری سؤال نشود؛ زیرا کسی که به اندک بسنده نکند، نه تنها به زیاد بسنده نخواهد کرد، بلکه همواره چشم به مال و ثروت دیگران داشته و برای کسب آن خود را به خواری و ذلت می‌اندازد؛ اما اگر به همان داشته‌های ولو اندک خویش بسنده کند، عزت نفس خویش را صیانت کرده و هرگز خوار و ذلیل نشود و حرص و طمع در او بمیرد. خدا در قرآن یکی از شعائر الهی را قربانی در حج دانسته است. آنگاه بیان می‌کند که این قربانی به کسانی داده شود که این خصوصیت را داشته باشند: از گوشت قربانی طعام ساخته و به قانع و معتر بخورانید.(حج، آیه ۳۶).
علامه طباطبایی در المیزان نوشته است: قانع فقیری است که به آنچه داده‏ای قناعت کند، خواه سؤال کند یا نه، اما معتّر آن است که پیش تو آمده و تو را قصد کرده است، کافی از امام صادق(ع) در ضمن حدیثی نقل کرده که فرمود: …قانع محتاجی است که به آنچه به او می‌دهی راضی شود و غضبناک نگردد و چهره درهم نکشد و دهانش را از روی خشم، کج نکند و معترّ کسی است که از کنار تو عبور می‌کند تا نظری بر او افکنی و به او غذایی دهی.. به هر حال، قانع بر اساس آنچه اهل‌البیت (ع) در بیان آن فرموده‌اند، نیازمندی است که به هرچه به دستش داده شود، بسنده می‌کند. این حالت ناظر به حوزه مصرف است، نه تولید؛ لذا، در تضاد با حوزه تولید و کار و کوشش نیست. بنابراین، شخص می‌تواند قانع در مصرف باشد و به همانچه در دست دارد برای مصرف بسنده کند، و دست به سوی دیگری برای بهبود وضعیت خویش دراز نکند، ولی برای بهبود کار و زندگی‌اش تلاش کند.پس اگر اصطلاح قناعت به حوزه مصرف توجه دارد، باید گفت که آیاتی دیگر همین معنا را می‌رساند، از جمله آیه: گفت: هفت‏ سال پى‌درپى مى‌کارید؛ پس از آنچه درو کردیدجز اندکى را که مى ‏خورید باقی را در خوشه‏‌اش واگذارید.(یوسف، آیه ۴۷) به این معنا است که انسان باید کار و تلاش در تولید داشته باشد، ولی در هنگام مصرف میانه‌روی و قناعت را در پیش گیرد تا از مشکلات عبور کند.از این آیه و همانند آنها می‌توان دریافت که از نظر قرآن، بهترین سبک زندگی اقتصادی این است که انسان می‌بایست در تولید بسیار فعال و پرکار و پرتلاش وارد شود تا بیشترین تولیدات از جمله در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی داشته باشد؛ اما در مصرف مواد غذایی می‌بایست تعادل را در نظر گیرد و هرگز اسراف و تبذیر نکند، نکته مهم اینکه قناعت هیچ‌گاه به معنی تنبلی و مسئولیت‌گریزی نیست بلکه به تعبیری، در مصرف و زندگی پای خود را به اندازه گلیم خویش دراز کردن و چشم نداشتن به مال و ثروت دیگران است، اما در عین داشتن چنین روحیه‌ای، انسان باید همواره برای زندگی و رفاه بهتر در چارچوب عقل و شرع تلاش کند.بر اساس آیات و روایات، کسی که بخواهد سبک زندگی خویش را بر اساس اصول و مقررات اسلامی‌ساماندهی کند و حیات طیب داشته باشد، می‌بایست در زندگی قناعت کند(نحل، آیه ۹۷)؛ پیامبر(ص) فرمود: آن قناعت و رضایت به تقسیم روزى از جانب خداوند است. همچنین امیرمومنان(ع) در تفسیر حیات طیب آن را قناعت دانسته است؛ ومی‌فرماید: خوش‏ترین زندگى، زندگى با قناعت است.
بر این اساس می‌توان گفت که روحیه قناعت و رویّه صرفه‌جویى، راهى درست براى گرفتار نشدن به گرسنگى و کمبودها، هنگام پیش‌آمدهاى ناگوار است.(یوسف، آیات ۴۷ و۴۸) .چنان‌که گفته شد، قانع اقتصادی کسی است که در تولید و کار کم نمی‌گذارد، بلکه به حکم وظیفه و تکلیف الهی، تلاش بسیار می‌کند تا به آبادانی و عمران زمین بپردازد و بیشترین تولیدات را داشته باشد؛ اما وقتی خدا از پس همه تلاشش چیزی به‌عنوان قسمت، روزی به او داد، به همان قانع بوده و جزع و فزع نداشته و حرص و طمع نمی‌ورزد؛ و اگر از نظر مالی در تنگنا قرار گرفته به هر چیزی که از طرف خدا توسط دست مردم به او می‌رسد، بسنده می‌کند و عفت می‌ورزد و خواسته بیشتری را مطرح نمی‌کند.بی‌گمان کسی که روحیه و رویه قناعت در مصرف را داشته باشد، به آسانی می‌تواند از انواع مشکلات عبور کند و شرایط سخت آینده را کمی‌‌برای خویش آسان کند و این‌گونه از احتمال گرسنگی در امان ماند و تحریم و خشکسالی و قحطی و مانند آنها نتواند او را از پا درآورد، بلکه با استواری می‌تواند از همه آنها به آسانی عبور کند.(یوسف، آیات ۴۷ و ۴۸(انسان مومن می‌بایست در دنیا قناعت در مصرف را سرلوحه زندگی خویش کند؛ زیرا این‌گونه است که انسان بهترین زندگی را در دنیا تجربه خواهد کرد؛ زیرا امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: چه زیباست براى انسان که به اندک بسازد و فراوان ببخشد! .اما فقدان قناعت به معنای فقدان عزت وگرفتاری در ذلت و خواری است که انسان را بدبخت می‌کند؛ از همین رو امام علی(ع) می‌فرماید: پایبندى به قناعت، از عزّت نفْس است.
برخی گمان می‌کنند که ثروت همان بی‌نیازی است، در حالی که قناعت همان بی‌نیازی و غنای واقعی است؛ چرا که در روایت است: خداوند متعال به داوود(ع) وحى کرد: من توانگرى را در قناعت نهاده‌ام، اما مردم آن را در فراوانى مال مى‌جویند؛ از این رو نمى‌یابندش. بر همین اساس است که امیرمومنان(ع) قناعت را مال بی‌پایان و بی‌نیازی و غنای واقعی دانسته است.
در حدیث دیگری قناعت را پادشاهی می‌داند و می‌فرماید: پادشاهی است و خوش‌اخلاقی، نعمت! (نهج‌البلاغه، حکمت ۲۲۹)